Ο πρόσθιος χιαστός σύνδεσμος (ΠΧΣ) είναι ένας από τους συχνότερα τραυματιζόμενους συνδέσμους του γόνατος. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι συμβαίνουν περίπου 4500 – 5000 ρήξεις/έτος, με τις γυναίκες που συμμετέχουν σε αθλήματα επαφής (μπάσκετ, ποδόσφαιρο) να έχουν 2x – 8x μεγαλύτερη πιθανότητα τραυματισμού συγκριτικά με τους άνδρες.
Γιατί τραυματίζεται ο ΠΧΣ;
Υπάρχουν εξωτερικοί και εσωτερικοί παράγοντες που σχετίζονται με τραυματισμό του ΠΧΣ. Οι εξωτερικοί παράγοντες περιλαμβάνουν καταστάσεις κατά τις οποίες ο τραυματιζόμενος αθλητής χάνει την ισορροπία του λίγο πριν την προσγείωση μετά από άλμα ή κατά την επιβράδυνση. Τέτοια παραδείγματα είναι το σπρώξιμο από άλλον αθλητή, η προσγείωση σε λακούβα ή η αλλαγή κατεύθυνσης της κίνησης. Άλλοι εξωτερικοί παράγοντες που έχουν μελετηθεί περιλαμβάνουν την επίδραση της χρήσης νάρθηκα, την αλληλεπίδραση του υποδήματος με την επιφάνεια όπου χρησιμοποιείται (τρόπος λειτουργίας διαφόρων τύπων αθλητικών υποδημάτων σε διαφορετικές επιφάνειες) καθώς και την επιφάνεια άθλησης καθεαυτή. Οι εσωτερικοί παράγοντες περιλαμβάνουν ανατομικές παραλλαγές ή δυσπλασίες, όπως η αυξημένη οπίσθια κλίση της άνω επιφάνειας της κνήμης, η βλαισογονία (γόνατα που πλησιάζουν στη μέση γραμμή), η πλατυποδία. Η αυξημένη επίπτωση του τραυματισμού του ΠΧΣ στις γυναίκες σχετίζεται προφανώς με διαφορές της ανατομίας ανδρών – γυναικών: αυξημένη ελαστικότητα των οπισθίων μηριαίων, αυξημένο πρηνισμό ποδιού, ορμονικές επιδράσεις και διαφορές στα νεύρα και στους μύες που ελέγχουν τη θέση του γόνατος. Οι ανατομικές διαφορές μεταξύ ανδρών – γυναικών, όπως η ευρύτερη πύελος και η τάση για βλαισά γόνατα στις γυναίκες, προδιαθέτουν για αυξημένη πιθανότητα τραυματισμού του ΠΧΣ. Επίσης οι γυναίκες έχουν λιγότερο ισχυρά γόνατα από τους άνδρες, με αποτέλεσμα οι σύνδεσμοί τους να δέχονται μεγαλύτερες δυνάμεις. Επιπρόσθετα, τα γυναικεία οιστρογόνα ίσως χαλαρώνουν ή επιτρέπουν διάταση του ΠΧΣ, κάτι που πιθανόν να προδιαθέτει σε τραυματισμό. Οι νευρομυικοί παράγοντες αναφέρονται στην αλληλεπίδραση και στον έλεγχο του γόνατος από τον τετρακέφαλο και στους οπίσθιους μηριαίους μύες. Η έρευνα στην πρόληψη του τραυματισμού του ΠΧΣ επικεντρώνεται στην μελέτη αυτών των παραγόντων, οι οποίοι φαίνεται ότι είναι πιο εύκολο να τροποποιηθούν.
Πώς συμβαίνει η ρήξη του ΠΧΣ;
Περίπου το 70% των ρήξεων του ΠΧΣ συμβαίνει χωρίς επαφή και το 30% από άμεση πλήξη. Οι κακώσεις χωρίς επαφή συμβαίνουν κατά την προσγείωση μετά από άλμα ή απότομη επιβράδυνση. Στις περιπτώσεις αυτές, το γόνατο τη στιγμή του τραυματισμού είναι σχεδόν σε πλήρη έκταση και μπορεί να σχετίζεται με έσω στροφή της κνήμης και βλαισοποίηση (γωνίωση προς τα έσω). Ο αθλητής συνήθως προσγειώνεται με όλο το πόδι και το σκέλος τοποθετείται εμπρός ή στο πλάι του σώματος.
Πρόληψη κάκωσης του ΠΧΣ
Έχουν αναπτυχθεί διάφορα προγράμματα πρόληψης σε μια προσπάθεια να μειωθεί η επίπτωση τραυματισμού του ΠΧΣ χωρίς επαφή. Τα σύγχρονα προγράμματα πρόληψης επικεντρώνονται στον κατάλληλο νευρομυικό έλεγχο του γόνατος. Τα προγράμματα αυτά περιλαμβάνουν πλειομετρικές ασκήσεις, ασκήσεις ισορροπίας καθώς και ασκήσεις ενδυνάμωσης – σταθερότητας.
Οι πλειομετρικές ασκήσεις αποτελούν μια γρήγορη και έντονη κίνηση η οποία αρχικά επιμηκύνει τον μυ (έκκεντρη φάση) και στην συνέχεια τον βραχύνει (συγκεντρική φάση). Αυτή η εναλλαγή επιμήκυνσης – βράχυνσης αυξάνει την μυική ισχύ. Ένα παράδειγμα τέτοιας άσκησης είναι άλμα στο έδαφος από μικρό ύψος και άμεση επάνοδος με νέο άλμα. Οι ασκήσεις αυτές ίσως είναι το κλειδί για την πρόληψη των κακώσεων του ΠΧΣ. Για να είναι περισσότερο αποτελεσματικές, θα πρέπει να πραγματοποιούνται περισσότερο από μία φορά την εβδομάδα για τουλάχιστον 6 εβδομάδες. Οι αθλητές εξασκούνται στη σωστή τεχνική προσγείωσης η οποία επικεντρώνεται στην προσγείωση στο πρόσθιο τμήμα του ποδιού με τα γόνατα σε κάμψη και τον θώρακα πάνω από αυτά. Πολλοί προπονητές προσαρμόζουν τα προγράμματά τους ώστε να περιλαμβάνουν τέτοιες ασκήσεις κατά την προθέρμανση, όπως άλμα πάνω από μπάλα και προσγείωση στη σωστή θέση.
Οι ασκήσεις ισορροπίας περιλαμβάνουν συσκευές ταλάντωσης ή σανίδες ισορροπίας. Επίσης μπορούν να γίνουν πετώντας μια μπάλα καθώς ισοοροπεί σε ένα σκέλος.
Οι ασκήσεις ενδυνάμωσης – σταθερότητας ενός σκέλους πραγματοποιούνται με άλμα και προσγείωση σε άνα σκέλος με το γόνατο σε κάμψη και διατηρώντας στιγμιαία τη θέση αυτή.
Περισσότερα για την πρόληψη της ρήξης του ΠΧΣ, μπορείτε να βρείτε εδώ.