Συχνότητα ρήξης του προσθίου χιαστού συνδέσμου
Ο πρόσθιος χιαστός σύνδεσμος (ΠΧΣ) είναι ένας από τους συχνότερα τραυματιζόμενους συνδέσμους του γόνατος και αφορά το 40-50% του συνολου των συνδεσμικών κακώσεων στην περιοχή αυτή, με τις γυναίκες που συμμετέχουν σε αθλήματα επαφής (μπάσκετ, ποδόσφαιρο) να έχουν 2x – 8x μεγαλύτερη πιθανότητα τραυματισμού συγκριτικά με τους άνδρες.
Γιατί τραυματίζεται ο ΠΧΣ;
Υπάρχουν εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες που σχετίζονται με τον τραυματισμό του ΠΧΣ. Οι εξωγενείς παράγοντες περιλαμβάνουν καταστάσεις κατά τις οποίες ο τραυματιζόμενος αθλητής χάνει την ισορροπία του λίγο πριν την προσγείωση μετά από άλμα ή κατά την επιβράδυνση. Τέτοια παραδείγματα είναι το σπρώξιμο από άλλον αθλητή, η προσγείωση σε ανώμαλο έδαφος ή η αλλαγή κατεύθυνσης της μπάλας. Άλλοι εξωτερικοί παράγοντες που έχουν μελετηθεί περιλαμβάνουν την επίδραση της χρήσης νάρθηκα, την αλληλεπίδραση του υποδήματος με την επιφάνεια όπου χρησιμοποιείται (τρόπος λειτουργίας διαφόρων τύπων αθλητικών υποδημάτων σε διαφορετικές επιφάνειες) καθώς και την επιφάνεια άθλησης καθεαυτή. Οι ενδογενείς παράγοντες περιλαμβάνουν ανατομικές παραλλαγές ή δυσπλασίες, όπως η αυξημένη οπίσθια κλίση της άνω επιφάνειας της κνήμης, η βλαισογονία (γόνατα που πλησιάζουν στη μέση γραμμή) και η πλατυποδία. Η αυξημένη επίπτωση του τραυματισμού του ΠΧΣ στις γυναίκες σχετίζεται προφανώς με διαφορές της ανατομίας ανδρών – γυναικών: αυξημένη ελαστικότητα των οπισθίων μηριαίων, αυξημένο πρηνισμό ποδιού, ορμονικές επιδράσεις και διαφορές στα νεύρα και στους μύες που ελέγχουν τη θέση του γόνατος. Οι ανατομικές διαφορές μεταξύ ανδρών – γυναικών, όπως η ευρύτερη πύελος και η τάση για βλαισά γόνατα στις γυναίκες, προδιαθέτουν για αυξημένη πιθανότητα τραυματισμού του ΠΧΣ. Επίσης οι γυναίκες έχουν λιγότερο ισχυρό μυικό σύστημα από τους άνδρες, με αποτέλεσμα οι σύνδεσμοί τους να δέχονται μεγαλύτερες δυνάμεις. Επιπρόσθετα, τα γυναικεία οιστρογόνα ίσως χαλαρώνουν ή επιτρέπουν διάταση του ΠΧΣ, κάτι που πιθανόν να προδιαθέτει σε τραυματισμό. Οι νευρομυικοί παράγοντες αφορούν την αλληλεπίδραση και τον έλεγχο του γόνατος από τον τετρακέφαλο και τους οπισθίους μηριαίους μύες. Η έρευνα στην πρόληψη του τραυματισμού του ΠΧΣ επικεντρώνεται στην μελέτη αυτών των παραγόντων, οι οποίοι φαίνεται ότι είναι πιο εύκολο να τροποποιηθούν.
Πώς συμβαίνει η ρήξη του ΠΧΣ;
Περίπου το 70% των ρήξεων του ΠΧΣ συμβαίνει χωρίς επαφή και το 30% από άμεση πλήξη. Οι κακώσεις χωρίς επαφή συμβαίνουν κατά την προσγείωση μετά από άλμα ή απότομη επιβράδυνση. Στις περιπτώσεις αυτές, το γόνατο τη στιγμή του τραυματισμού είναι σχεδόν σε πλήρη έκταση και μπορεί να συνδυάζεται με έσω στροφή της κνήμης και βλαισοποίηση (γωνίωση προς τα έσω, εικόνα 1). Ο αθλητής συνήθως προσγειώνεται με όλο το πόδι και το σκέλος τίθεται εμπρός ή στο πλάι του σώματος.

Πρόληψη κάκωσης του ΠΧΣ
Έχουν αναπτυχθεί διάφορα προγράμματα πρόληψης σε μια προσπάθεια να μειωθεί η συχνότητα τραυματισμού του ΠΧΣ χωρίς επαφή. Τα σύγχρονα προγράμματα πρόληψης επικεντρώνονται στον κατάλληλο νευρομυικό έλεγχο του γόνατος. Τα προγράμματα αυτά περιλαμβάνουν πλειομετρικές ασκήσεις, ασκήσεις ισορροπίας καθώς και ασκήσεις ενδυνάμωσης – σταθερότητας.
Οι πλειομετρικές ασκήσεις αποτελούν μια γρήγορη και έντονη κίνηση η οποία αρχικά επιμηκύνει τον μυ (έκκεντρη φάση) και στην συνέχεια τον βραχύνει (συγκεντρική φάση). Αυτή η εναλλαγή επιμήκυνσης – βράχυνσης αυξάνει την μυική ισχύ. Ένα παράδειγμα τέτοιας άσκησης είναι άλμα στο έδαφος από μικρό ύψος και άμεση επάνοδος με νέο άλμα. Οι ασκήσεις αυτές ίσως είναι το κλειδί για την πρόληψη των κακώσεων του ΠΧΣ. Για να είναι περισσότερο αποτελεσματικές, θα πρέπει να πραγματοποιούνται περισσότερο από μία φορά την εβδομάδα για τουλάχιστον 6 εβδομάδες. Οι αθλητές εξασκούνται στη σωστή τεχνική προσγείωσης η οποία επικεντρώνεται στην προσγείωση στο πρόσθιο τμήμα του ποδιού με τα γόνατα σε κάμψη και το στήθος πάνω από αυτά (εικόνα 2). Οι προπονητές θα πρέπει να προσαρμόζουν τα προγράμματά τους ώστε να περιλαμβάνουν τέτοιες ασκήσεις κατά την προθέρμανση, όπως άλμα πάνω από μπάλα και προσγείωση στη σωστή θέση.

Οι ασκήσεις ισορροπίας περιλαμβάνουν συσκευές ταλάντωσης ή σανίδες ισορροπίας. Επίσης μπορούν να γίνουν πετώντας μια μπάλα καθώς ο αθλητής ισοοροπεί στο ένα σκέλος.
Οι ασκήσεις ενδυνάμωσης – σταθερότητας ενός σκέλους πραγματοποιούνται με άλμα και προσγείωση στο ένα σκέλος με το γόνατο σε κάμψη και διατηρώντας στιγμιαία τη θέση αυτή.

Βιβλιογραφία
1.

1. Functional Interaction of the Cruciate Ligaments, Posteromedial and Posterolateral Capsule, Oblique Popliteal Ligament, and Other Structures in Preventing Abnormal Knee Hyperextension. Noyes FR, Clark O, Nolan J, Johnson DJ. Am J Sports Med. 2023.
2. Overuse Noncontact ACL Injury in Young Athletes: Since We Can’t Completely Fix It, Why Not Prevent It? Nyland J. Sports Health. 2023
3. Exercise-Based Knee and Anterior Cruciate Ligament Injury Prevention. Arundale AJH, Bizzini M, Dix C, Giordano A, et al. J Orthop Sports Phys Ther. 2023